Πέμπτη 20 Ιανουαρίου 2011

Αναζητώντας έναν νέο πατριωτισμό

Ζούμε μια εποχή που λόγω της γενικευμένης κρίσης όλοι αναζητούν σε ένα συμβολικό επίπεδο,  έννοιες αρεστές και οικίες απέναντι στις οποίες επιδιώκουν να προσδιοριστούν. Χωρίς όμως να σημαίνει ότι είναι σε θέση να προσφέρουν στον εαυτό τους την βαθιά γνώση αυτών των εννοιών αλλά και μια σημερινή ανάγνωσή τους. Μια στεγνή νοήματος κατάχρηση λέξεων το μόνο που προσφέρει είναι να ανακυκλώνει την ψυχή μας στην μελαγχολία και η μελαγχολία δεν μπορεί να οδηγήσει σε δημιουργική διέξοδο παρά μόνο σε στείρες λογικές και στάσεις ζωής. Ενώ δεν είναι και σπάνιο πολλές φορές αυτές οι λέξεις να μπαίνουν στην προκρούστεια κλίνη για να έρχονται σε βολικά για τον καθένα μέτρα. Όλα αυτά είναι αποτέλεσμα της απουσίας εναρμόνισης του σήμερα με την ιστορικότητα και την αναγκαιότητα που γεννάει. Γι’ αυτό και ως προσθήκη στο χθεσινό σημείωμα για την ανάγκη να δεξιωθούμε την παράδοση, θα πρέπει να τονίσουμε ότι αυτό δεν μπορεί να γίνει με την μορφή μια απολιθωμένης κατάστασης, αλλά ως αποτέλεσμα ενός ζωντανού και ανατρεπτικού με κατεστημένες αντιλήψεις διαλόγου. Γιατί το κακό είναι ότι ζώντας μια χρόνια κατάστασης στρέβλωσης δεχόμαστε ως απολύτως φυσιολογικές στάσεις και συμπεριφορές που απέχουν πολύ από το πραγματικό νόημα.

Για παράδειγμα μια λέξη την οποία χρησιμοποιούμε σε βαθμό κατάχρησης είναι αυτή του «πατριωτισμού» η οποία δηλώνει μεταξύ όλων των άλλων και μια στάση ζωής. Πως μπορεί όμως να δηλώνει κάποιος «πατριώτης» όταν με την οικοδομική του δράση έχει αλλοιώσει το φυσικό και ιστορικό – αρχιτεκτονικό, περιβάλλον του τόπου που ζει; Πως μπορεί να αναπροσδιορίζεται κανείς ως πατριώτης και να κάνει χρήση του εθνικού συμβούλου, της σημαίας δηλαδή, κολλημένη επάνω στο αυτοκίνητο ή την μηχανή του την οποία έχει παρκάρει επάνω σε ένα πεζοδρόμιο ή την έχει ανυψώσει στο αυθαίρετο που έχει χτίσει; Πως δηλαδή μπορεί να αναπροσδιορίζεται ως μέλος ενός συνόλου – αυτό δεν δηλώνει η σημαία; - όταν δεν το σέβεται; Πως μπορεί να δηλώνει ότι υπερασπίζεται την ιστορία του τόπου του όταν χτίζει χωρίς να σέβεται τα μνημεία; Πως μπορεί κάποιος να δηλώνει πατριώτης όταν πετάει τα σκουπίδια του όπου να είναι αδιαφορώντας για τις συνέπειες αυτής του της πράξης; Πως μπορεί αυτό το άτομο να δώσει κάτι στην πατρίδα του όταν αρνείται καθημερινά να δείξει τον δέοντα σεβασμό;

Χθες το πρωί, στην παραλία της αλάνας στην Ηρακλείτσα κυκλοφορούσε ένα τύπος έχοντας στο ένα χέρι μια σακούλα και στο άλλο ένα ξύλο με ένα καρφί στην άκρη και με το οποίο μάζευε τα σκουπίδια από την αμμουδιά. Το γεγονός προκάλεσε την εντύπωση ενός ηλικιωμένου που έκανε τον περίπατό του, τον πλησιάσε και τον ρώτησε αν είναι από το δήμο. Από την συνομιλία προέκυψε ότι ο σκουπιδοσυλλέκτης είναι νορβηγός, από την πόλη Bergen η οποία βρίσκεται στα βόρεια της Νορβηγίας, στον Αρκτικό Κύκλο.  Αυτός ο ξένος λοιπόν φιλοξενείται σε ένα σπίτι της Ν. Ηρακλείτσας, έρχεται τους χειμερινούς μήνες γιατί δεν αντέχει άλλο το κρύο του Βόρειου Πόλου όπως σημείωσε, οπότε θεώρησε χρέος του απέναντι σε αυτή την χώρα που του προσφέρει ένα ιδανικό περιβάλλον επιβίωσης να προσφέρει κάτι και το λιγότερο που μπορούσε να κάνει ήταν το να μαζέψει εθελοντικά τα σκουπίδια που «άφησε» το καλοκαίρι στην παραλία. Αν αυτή η στάση δεν δηλώνει σεβασμό και ευγνωμοσύνη για αυτό τον τόπο, τότε ποια;

Ώρα να δεξιωθούμε την παράδοση

Είναι πραγματικά αξιοπρόσεκτο το πόσα αφιερώματα κυκλοφορούν από την αρχή του έτους για τα εκατό χρόνια από τον θάνατο του Αλέξανδρου Παπαδιαμάντη. Διάθεση εμπορικής εκμετάλλευσης ή μέρος της αναζήτησης ενός τόπου ικανού να σηκώσει το βάρος και την λύπη του σήμερα.  Μήπως τελικά ο Αλέξανδρος Παπαδιαμάντης είναι μια μορφή που έμεινε αδικαίωτη στο χρόνο αλλά συνάμα και τόσο ζωντανή; Ο Παπαδιαμάντης είναι ίσως ο τελευταίος έλληνας διανοητής που στο έργο του δεν μίλησε για τον εαυτό του και τα δικά του συναισθήματα και βιώματα. Τα κείμενα του δεν είναι ένας προσωπικός απόλογος αλλά έγραψε για τους απλούς ανθρώπους που έζησαν και μέσα από αυτές τις ιστορίες θα αποκαλύψει το επέκεινα στη διαμόρφωση της ανθρώπινης ύπαρξης. Ξεφεύγει από την θνητή μορφή και αναζητεί τα ίχνη του Θείου μέσα από την υλική μορφή. Με τον συγγραφικό του λόγο καταφέρνει να εξάγει το αθάνατο μέσα από το θνητό. Γι’ αυτό οι πρωταγωνιστές των έργων του αν και πτωχοί, ταπεινοί, καταφρονεμένοι ακόμη και αμαρτωλοί πολλές φορές μέσα στην άγνοια και την πάλη της επιβίωσης είναι ήρωες διάφανοι, δεν έχουν σκιές, δεν έχουν σκοτεινά σημεία, προσεγγίζουν πάντα με καθαρή καρδιά το πρόβλημα και αναζητούν την συγχώρεση. Δεν έχουν κανένα λόγο να υποκριθούν, δεν είναι δήθεν, είναι γνήσιοι άνθρωποι ικανοί για το κακό και για το καλό, γι’ αυτό και μπορούν να βλέπουν το Θεό στα μάτια και χωρίς υποκρισία να ζητάνε συγχώρεση. Στο έργο του Παπαδιαμάντη, το στραβοπάτημα, το αμάρτημα είναι μέσα στη ζωή, η εξύψωση έρχεται από την ευλάβεια και την συγχώρεση. Η αρετή, μας μαθαίνει ο Παπαδιαμάντης δεν διδάσκεται μπορεί να την κατακτήσει ο καθένας μέσα από την οικειοποίηση. Γι’ αυτό το έργο του Αλέξανδρου Παπαδιαμάντη είναι διαχρονικό, δεν μίλησε για ψεύτικους ανθρώπους αλλά για προμηθεϊκές υποστάσεις που αγωνίστηκαν για την ζωή και έκαναν και λάθη αλλά δεν έμειναν σε αυτά, προχώρησαν μπροστά…

Το μόνο ίσως παράπονό του αν μπορούσε να δει το σήμερα θα ήταν ότι ο σπόρος που μας άφησε έμεινε αβλάστητος.  Μας άφησε κληρονομία ένα βλαστό ζωής τον οποίο δεν μπορέσαμε να καλλιεργήσουμε. Ωστόσο και το γεγονός ότι τον μνημονεύουμε τόσο πολύ, σημαίνει εντέλει ότι τίποτα δεν πάει χαμένο. Ο σπόρος μπορεί να μείνει για χρόνια στη γη μέχρι να έρθει η κατάλληλη ώρα που θα βλαστήσει. Ύστερα από μια περίοδο υστερικής κατανάλωσης και μανιοκαταθλιπτικής σπατάλης ίσως ήρθε τώρα η ώρα να ανακαλύψουμε την φιλοκαλία μέσα από την ευτέλεια, να αντισταθούμε στην ιστορική αλογία αναζητώντας νόημα σε κάθε τι που κάνουμε. Η ζωή εξάλλου δεν είναι μια απλή αλληλουχία γεγονότων αλλά η ανακάλυψη της αλήθειας και η αναζήτηση μιας νέας εσωτερικής τάξης. Αν δεν το πετύχουμε αυτό δύσκολα θα σπάσει ο φαύλος κύκλος στον οποίον έχουμε περιέλθει, αυτή είναι η μόνη διέξοδος. Ο Παπαδιαμάντης διδάσκει οικονομία και αυτό αν δεν μπορούμε να το καταλάβουμε θα συνεχίσουμε να χανόμαστε στην μετάφραση ακατανόητων λέξεων και εννοιών. Ο Παπαδιαμάντης είναι μέρος της παράδοσης του χθες που οφείλουμε να υποδεχθούμε στον ενεστώτα χρόνο για να αντλήσουμε την δύναμη που χρειαζόμαστε για να σηκώσουμε το κεφάλι ψηλά. Δεν χρειαζόμαστε άλλα δάνεια και άλλες φροντίδες έξωθεν, το χρέος είναι ένα, είναι αυτό που έχουμε απέναντι στους μεγάλους δασκάλους, είναι να πολεμήσουμε στο δικό μας Μαραθώνα, με τα σκουριασμένα από την αχρηστία αλλά όχι ξεπερασμένα, όπλα μας.