Παρασκευή 18 Μαρτίου 2011

Γεωργία Χιόνη - «Τα Δάκρυα της Πριγκιπέσας»


Γράφει η βιβλιοκριτικός Χρυσούλα Βακιρτζή


Τι είναι Ενετοκρατία και βενετοκρατούμενος; Δύο εποχές και, άρα, δύο νοοτροπίες: την παλιά αυτοκρατορική και πολυεθνική που είχε σ' ένα βαθμό κληρονομήσει και η Βενετία και τη νεότερη εθνική που σταδιακά κέρδισε τις συνειδήσεις οδηγώντας τους πληθυσμούς σε άλλες συσσωματώσεις και σε νέα πολιτικά μορφώματα.
Δύο διαφορετικές κοινωνίες επίσης, την κοινωνία των αρχόντων που βασιζόταν στην κατοχή της γης και την αξιοποίηση του πλεονάσματος που επιτυγχάνουν καλλιεργώντας τη γη, και την κοινωνία του χρήματος που διαρκώς εκχρηματιζόμενη δημιουργεί νέες κοινωνικές ιεραρχίες. Με την παρατήρηση ότι το παλιό διαρκεί πολύ και αναμειγνύεται διαρκώς με το νέο, σε βαθμό που βλέπουμε να διαιωνίζονται μορφές εξουσίας και οικονομίας.
Η μακρά αυτή περίοδος, και οι χώρες στις οποίες αναπτύσσεται συνδέουν την Ανατολή με τη Δύση και μάλιστα τους ελληνικούς (γραικικούς) πληθυσμούς της Οθωμανικής επικράτειας με τη Δύση και την ελληνική ιστορία της Βενετίας. Γιατί βέβαια πρωτεύουσα του ελληνικού κόσμου, εκτός οθωμανικής επικράτειας, είναι η Βενετία σε βαθμό που αυτή η πόλη έχει τη δική της ελληνική ιστορία. Μια άλλη πόλη, ελληνική, μέσα στη Βενετία.
Φυσικά, όπως όλες οι τέχνες, έτσι και η λογοτεχνία δεν έμεινε αμέτοχη και άμοιρη από τούτα τα καίρια ιστορικά χρόνια στην Ελλάδα. Σε ό,τι αφορά την γενιά του '30, όσο και τους μεταγενέστερους συγγραφείς, βλέπουμε τον Άγγελο Τερζάκη να εξιστορεί στην «Πριγκιπέσα Ιζαμπώ», ιστορία, ψυχισμό, πολιτικές και κοινωνικές διαστάσεις που διαμορφώθηκαν κατά τη συγκεκριμένη εποχή. Στα μετέπειτα χρόνια η έξοχη πένα του Γρηγορίου Ξενόπουλου ήρθε να καθιερώσει το αστικό, αθηνοκεντρικό κυρίως, μυθιστόρημα της μεσαίας / μικρομεσαίας κοινωνικής τάξης. Ο ρους των θεσμών, που είχε καθιερωθεί από την εκκλησία, την παράδοση και την πατριαρχική εξουσιαστική θεσμοθετημένη (και παρωχημένη καθημερινή ζωή), αλλάζει πλέον οριστικά στον ελλαδικό χώρο.
Μ' αυτές τις καινούριες, σχεδόν πρόσφατες ακόμη, καταβολές / επιδράσεις, όπως αυτές υπάρχουν - ενυπάρχουν - κατατίθενται στον πρόλογο του σημερινού μας σημειώματος, διάλεξε να βασίσει το νέο βιβλίο της η Γεωργία Χιόνη. Τίτλος του μυθιστορήματος είναι «Τα Δάκρυα της Πριγκιπέσας» (σελ.282, εκδόσεις ΑΛΔΕ) και αποτελείτο δεύτερο μέρος της διλογίας που έγραψε η ίδια συγγραφέας και η οποία μας παραπέμπει στην ιστορική αναδρομή του νησιού της Θάσου. Πάντα με φόντο την ενετοκρατούμενη εποχή και με επίκεντρο τη ζωή σε Πόλη και Βενετοκρατούμενες χώρες της τότε Ευρώπης.
Υπόθεση. Μια περήφανη γυναίκα με πολυκύμαντη διαδρομή στη ζωή της, η Ισαβέλλα, οδηγείται από το πεπρωμένο στις συμπληγάδες της ιστορίας και του έρωτα. Στα χρόνια που ακολούθησαν αμέσως μετά την Άλωση, η δύναμη της αγάπης παρασύρει την Πριγκηπέσα της Θάσου, την ηρωίδα του βιβλίου, Ισαβέλλα, σε δρόμους που ούτε να σκεφτεί ή να φανταστεί μπορούσε.
Ήδη είχε περάσει ένας χρόνος περίπου, από τότε που οι Τούρκοι έδιωξαν αυτήν και την οικογένεια της από τη Θάσο και σ' αυτόν τον διωγμό οι γονείς έχουν πλέον πεθάνει. Η νεαρή κοπέλα προσμετρά την πρώτη της οδυνηρή απώλεια ζωής και συναισθημάτων. Ωστόσο, υπάρχει και μια δεύτερη  - ίσως πολύ πιο οδυνηρή και δραματική - για τη νεαρή κοπέλα.
Και συγκεκριμένα, είναι η δεύτερη απώλεια εκείνο το βράδυ, λίγες μόνο ώρες αφότου εξέπνευσαν οι γονείς της. Κι αμέσως μετά την τελετή του γάμου της νεαρής γυναίκας, στο Κάστρο του Φονιά.
Ακουμπά το λαιμό της, ψηλαφεί το γιακά στο λευκό της φόρεμά. Με οργή κατεβάζει το χέρι της μπροστά στο στήθος της, αρπάζοντας την πουκαμίσα της κι αρχίζει με λύσσα να την τραβάει για να τη βγάλει. Την έσφιγγε, είχε κολλήσει επάνω της και της έκαιγε τη σάρκα. Με το ίδιο φόρεμα που είχε παντρευτεί, με το ίδιο είχε χωρίσει.
Στη Βασιλεύουσα η Ισαβέλλα ξαναβρίσκει την αδελφή της, αποκαταστημένη και εύπορη. Όμως η ζωή αυτή δεν της ανήκει. Και θαρρεί πως τίποτα δεν της ανήκει, καμιά χαρά, καμιά ζωή, αγάπη, έρωτας, από τη στιγμή που ο Αγγελής σκοτώθηκε μπροστά στα μάτια της. Για λίγο έζησε μαζί μ' αυτόν τον άντρα, τον άγνωστο κουρσάρο των αιματοβαμμένων θαλασσών του Αιγαίου.
Η λύπη της είναι μεγάλη. Όσο όμως περισσότερο απομακρύνεται από τη Ραιδεστό, η εικόνα της χιλιοτραγουδισμένης Πόλης την συνεπαίρνει. Έφερνε στο μυαλό της τις περιγραφές που άκουσε από τη Χρυσομάλλω και όλες τις σελίδες που είχε διαβάσει. Πώς θα ήταν άραγε; Η μορφή της αδερφής της και του Αγγελή διέλυσαν κάθε άλλη σκέψη στο μυαλό της.
Συναισθήματα αισιοδοξία την κατακλύζουν. Η ζωή που ήταν μπροστά της και για το μέλλον και αυτήν την αίσθηση την έπαιρνε πλέον από το ήρεμο πρόσωπο του Ρήγα -του ανθρώπου που επέλεξε να είναι για πάντα κοντά της.
Οι γαλέρες και τα άλλα μεσαιωνικά καράβια, καθώς και τα μοναστήρια της εποχής, τη φιλοξενούν στο δρόμο της μεγάλης αναζήτησής της, που είναι στρωμένος με βάσανα, λύπες και εφιάλτες. Το σενάριο της ζωής της διαδραματίζεται ολοένα και πιο πολύπλοκο, συναρπαστικό, θυμίζοντας τη δυναμικότητα της Σκάρλετ Ο' Χάρα, του Όσα Παίρνει ο Άνεμος.
«Τα Δάκρυα» της Γ. Χιόνη, χαρακτηρίζονται σαφώς από μια σαφώς πιο κατασταλαγμένη έκφραση, εξιστόρηση και γραφή, από το την «Πριγκιπέσα» της - το πρώτο μέρος της ιστορικής αυτής διλογίας της Χιόνη,

Πέμπτη 17 Μαρτίου 2011

Ο βάτραχος και η αναισθησία


Πρόσφατα ανοίγοντας το email μου βρήκα μια πολύ ενδιαφέρουσα ιστορία με πρωταγωνιστή ένα βάτραχο. Μια ιστορία τόσο διαχρονική όσο είναι και αυτή του «ε, και τι έγινε βρε αδελφέ;»!!!

Σύμφωνα λοιπόν με την αυτή την μικρή ιστορία, αν πάρουμε ένα βάτραχο και τον ρίξουμε μέσα σε ένα καζάνι που βράζει, μόλις έρθει σε επαφή με το καυτό νερό θα δώσει μια και θα πεταχτεί έξω. Αν όμως βάλουμε τον βάτραχο μέσα σε ένα καζάνι με νερό το οποίο βρίσκεται σε θερμοκρασία περιβάλλοντος, σίγουρα ο βάτραχος θα μείνει εκεί απολαμβάνοντας το μπάνιο του. Αν αρχίσουμε να ζεσταίνουμε το νερό, τότε ίσως και να νοιώσει ευχάριστα με το χλιαρό νερό. Αν αυξηθεί και άλλο η φωτιά και το νερό ζεσταθεί και άλλο θα αρχίσει να ζεσταίνεται και ο βάτραχος αλλά δεν θα κάνει και τίποτα αφού θα είναι η θερμοκρασία σε ανεκτά επίπεδα. Αν αυξηθεί και άλλο η θερμοκρασία τότε θα αρχίσει ο βάτραχος της ιστορίας μας να νοιώθει δυσάρεστα αλλά θα νοιώθει παράλληλα και μια εξουθένωση οπότε δεν θα έχει κουράγιο να αντιδράσει. Ε, από εκεί και μετά δεν απέχουμε πολύ από το σημείο που το νερό θα αρχίσει να βράζει και ο βάτραχος θα είναι τελείως ανίκανος να αντιδράσει και να πεθάνει άδοξα! Γιατί άδοξα; Μα γιατί θα έχει παραδώσει το «πνεύμα» μην έχοντας προλάβει να κάνει ούτε κιχ!!!

Η μάχη του Μαντζικέρτ στην Αρμενία έλαβε χώρα στις 26 Αυγούστου 1071 μεταξύ του βυζαντινού στρατού υπό τον αυτοκράτορα Ρωμανό Δ' Διογένη, και των Σελτζούκων Τούρκων του σουλτάνου Αλπ Αρσλάν. Ο αυτοκράτορας Ρωμανός ηττήθηκε, αιχμαλωτίστηκε και απελευθερώθηκε μετά την καταβολή λύτρων, ενώ η βυζαντινή αυτοκρατορία υποχρεώθηκε στην καταβολή ετήσιου φόρου και την παραχώρηση μερικών φρουρίων στους Σελτζούκους. Αυτή η πανωλεθρία των βυζαντινών στρατευμάτων και, κυρίως, η εσωτερική πολιτική παράλυση που ακολούθησε, επέτρεψε τη μόνιμη εγκατάσταση των Σελτζούκων στη Μικρά Ασία.

Αυτά γράφει η ιστορία για μια μάχη που εκείνη την εποχή κανείς δεν εκτίμησε το «στρατηγικό βάθος» αυτής της ήττας. Ίσως και τότε κάποιοι να είπαν «τι να κάνουμε έτσι είναι ο πόλεμος μια κερδίζουμε και μια χάνουμε, δεν έγινε και τίποτα». Δυστυχώς όμως δεν είναι έτσι, κάποιες μάχες χάνονται και οι συνέπειες φαίνονται μόνο σε βάθος χρόνου. Έτσι από λάθος εκτίμηση και οι Βυζαντινοί δεν κατάλαβαν ότι από εκείνη τη μάχη και μετά άνοιξε ο δρόμος για να εγκατασταθούν στην Μ. Ασία, αρχικά οι Σελτζούκοι Τούρκοι και ακολούθως οι Οθωμανοί. Και επειδή μια ήττας ακολουθεί και δεύτερη, εκατό χρόνια μετά περίπου σημειώθηκε και η μάχη του Μυριοκέφαλου η οποία διεξήχθη και πάλι μεταξύ Βυζαντινών και Σελτζούκων του Ικονίου, στις 17 Σεπτεμβρίου 1176, στην ομώνυμη τοποθεσία (στη Φρυγία, κοντά στην πόλη Λαοδικεία. Η μάχη έληξε με συντριπτική νίκη του Σουλτάνου του Ικονίου Κιλίτς Αρσλάν Β΄ και πανωλεθρία του Μανουήλ Α΄ Κομνηνού. Από εκεί και μετά όλα ήταν χαμένα…

Η απουσία συνολικής θεώρησης και η κοντόφθαλμη προσέγγιση των πραγμάτων εγκυμονεί κινδύνους . Όσοι λοιπόν πιστεύουν ότι η παρουσία των νέο-οθωμανών στην Καβάλα είναι κάτι αδιάφορο ή μια φιλική επίσκεψη της ηγεσίας της γείτονας χώρας, ξεχνάει τις γενοκτονίες που σημάδεψαν τις απαρχές της Τουρκικής «Δημοκρατίας», ξεχνάει τα γεγονότα του 1955, τον αφανισμό του ελληνισμού στην Ίμβρο και την Τένεδο, την κατοχή στην Κύπρο και τις χιλιάδες φυλακισμένων και «αγνοουμένων» Κούρδων, Τούρκων κ.λ.π.

Τρίτη 15 Μαρτίου 2011

Στον απόηχο της επίσκεψης Αχ. Νταβούτογλου ----- Κέντρο Ερευνών Οθωμανικής Ιστορίας στην Καβάλα


Τα «καλά νέα» που αφορούν την Καβάλα τα μαθαίνουμε από την Τουρκία. Συγκεκριμένα από τα δημοσιεύματα του τουρκικού Τύπου πληροφορηθήκαμε ότι στην Καβάλα έχει συσταθεί και λειτουργεί «Κέντρο Ερευνών Οθωμανικής Ιστορίας»!!! Πως προέκυψε όμως αυτό το κέντρο; Κατά πόσο είναι σύμφωνη η τοπική κοινωνία για κάτι τέτοιο; Ερωτήματα τα οποία δεν πρόκειται να πάρουν απαντήσεις, αφού η «τεκνοποίηση» αυτού του κέντρου έγινε στο παρασκήνιο της δημόσιας ζωής. Αυτός είναι και ο λόγος που κανείς δεν έκρινε σκόπιμο, εκ μέρους αυτού του Κέντρου να κάνει έστω μια ανακοίνωση με την οποία να γνωστοποιεί την ύπαρξή του.

Ας δούμε όμως το θέμα αναλυτικά. Την περασμένη εβδομάδα η τουρκική εφημερίδα Aksam κυκλοφόρησε - συγκεκριμένα την Πέμπτη, ημέρα επίσκεψη τους υπουργού Εξωτερικών της Τουρκίας Αχμετ Νταβούτογλου στην Καβάλα - με την παρακάτω είδηση:

Κέντρο Ερευνών Οθωμανικής Ιστορίας στην Καβάλα

Το Ινστιτούτο Μεχμέτ Αλή Πασά από την Καβάλα και το Πανεπιστήμιο Bahcesehir θα ιδρύσουν Κέντρο Ερευνών Οθωμανικής Ιστορίας με κέντρο την Καβάλα. Το εν λόγω Κέντρο θα οδηγήσει στην προσέγγιση Τουρκίας και Ελλάδας από πολιτιστικής πλευράς. Ο Επικεφαλής της Διεύθυνσης των Σχέσεων με τα ΜΜΕ του Πανεπιστημίου Bahcesehir Ονούρ Ουισάλ είπε ότι ο ευρισκόμενος στην Ελλάδα ΥΠΕΞ Νταβούτογλου σχεδιάζει να επισκεφθεί σήμερα το κέντρο αυτό. Ο ίδιος είπε ότι το κέντρο που συστάθηκε από το Princeton και από τον καθηγητή Ιστορίας του Πανεπιστημίου Bahcesehir Heath W. Lowry θα πραγματοποιήσει εργασίες αναφορικά με τον τουρκικό, τον ελληνικό και τον αραβικό κόσμο και πρόσθεσε ακόμα πως στο κέντρο αυτό που θα έχει μια πλούσια βιβλιοθήκη θα δίνονται διαλέξεις και σεμινάρια. Ακόμα θα γίνονται έρευνες σε σχέση με την ιστορία, την φιλοσοφία, την αρχιτεκτονική, τη μουσική και τη ζωγραφική.

Μόνο έκπληξη και μάλιστα δυσάρεστη μπορεί να νοιώσει κάποιος που διαβάζει αυτή την είδηση, αν γνωρίζει πρόσωπα και πράγματα. Ας τα βάλουμε όμως τα πράγματα σε μια σειρά.

Την περασμένη εβδομάδα λοιπόν χωρίς να έχει προηγηθεί κάτι σχετικό ως ανακοίνωση ή ως δήλωση, ο κ. Νταβούτογλου επισκέφτηκε το σπίτι του Μεχμέτ Αλί, όπως αποδεικνύεται όμως δεν ήταν μια επίσκεψη «τουριστικού χαρακτήρα» αλλά μια παρουσία επισφράγισης μιας συμφωνίας!!! Αρχίζουμε να πιστεύουμε ότι εν γένει η επίσκεψη του κ. Νταβούτογλου δεν είχε απλά συμβολικό χαρακτήρα, μιας και η Καβάλα έχει κομβικό σημείο, στο νεοθωμανικό του όραμα, αλλά και ουσιαστικό, αφού σηματοδοτεί την έναρξη της λειτουργίας του εν λόγω κέντρου.

Φορέας υλοποίησης αυτό του κέντρου είναι το Ινστιτούτο Μωχάμεντ Αλί, το οποίο για τον σκοπό αυτό πρόσφατα τροποποίησε και το καταστατικό του. «Ψυχή» όμως αυτού του κέντρου δεν είναι κάποια από τα μέλη του Ινστιτούτου αλλά ο καθηγητής των πανεπιστημίων  Princeton των ΗΠΑ και Bahcesehir της Τουρκίας, Lowry Heath. Πρόκειται για μια «σκοτεινή μορφή» που με την δουλειά του και τις θέσεις που έχει εκφράσει κατά καιρούς έχει προκαλέσει αντιδράσεις ιστορικών απ’ όλο τον κόσμο. Για παράδειγμα σχετικά πρόσφατα είχε ηγηθεί κίνησης για να αποτρέψει την αναγνώριση της Αρμενικής Γενοκτονίας από την Αμερικανική Γερουσία. Επιπλέον κατέβαλε συστηματική προσπάθεια για να απαξιώσει τα στοιχεία που παρέδωσε στην Ιστορία και το σύνολο της ανθρωπότητας ο αμερικανός πρέσβης στην Οθωμανική αυτοκρατορία Ερρίκος Μορκεντάου τα οποία αποτελούν μια σημαντική πηγή πληροφοριών για τα εγκλήματα που διέπραξε το κεμαλικό καθεστώς  σε βάρος των Αρμενίων και Ελλήνων της Μικράς Ασίας.

Όλα αυτά βέβαια δεν είναι καθόλου τυχαία, αφού ο Lowry Heath κατέχει την έδρα «ΚΕMΑΛ ΑΤΑΤΟΥΡΚ» στο πανεπιστήμιο του Princeton. Το μεγαλύτερο μέρος των ερευνών του χρηματοδοτήθηκε από την Τουρκική Κυβέρνηση - μέσω αυτής της έδρας - και είχε ένα και μοναδικό σκοπό, το πώς θα σβήσει από την επίσημη ιστορία όλες τις μαύρες σελίδες του κεμαλικού καθεστώτος. Στην συνέχεια η τουρκική κυβέρνηση τον αντάμειψε για τις υπηρεσίες του, προσφέροντάς του μια ακόμη έδρα στο πανεπιστήμιο Bahcesehir, ενώ για πολλά χρόνια εργάστηκε στην Τουρκία για διάφορες έρευνες που αφορούν το Οθωμανικό της παρελθόν.

Με αυτά τα δυο πανεπιστήμια συνεργάζεται τώρα το Ινστιτούτο Μοχάμεντ Αλί για να «καλλιεργήσει» της Οθωμανικές Σπουδές στην Καβάλα, έχοντας ως συνδετικό κρίκο τον τακτικό επισκέπτη της Καβάλας, τον Heath W. Lowry. Χωρίς να διαθέτει η πόλη ένα πανεπιστήμιο το οποίο θα μπορούσε να ελέγξει την λειτουργία αυτού του κέντρου, έρχονται και το «φυτεύουν» κυριολεκτικά στην καρδιά της χερσονήσου της Παναγίας! Η ίδρυση του, κατόπιν απαίτησης της Τουρκίας, εντάσσεται στο πλαίσιο υλοποίησης διακρατικής συμφωνίας μορφωτικών και πολιτιστικών ανταλλαγών που υπογράφηκε τον περασμένο Μάιο κατά μεταξύ Ελλάδας και Τουρκίας στην διάρκεια της επίσκεψης της πολυπληθούς αποστολής στην Αθήνα με επικεφαλής τον Τούρκο πρωθυπουργό Ν. Ερντογάν.