Αλλιώς, πώς ο Συνήγορος του Πολίτη χάθηκε σε «θολά νερά»
Υπάρχει περίπτωση κάποιος να γράφει μια ολόκληρη πανεπιστημιακή κοινότητα στα παλιά του τα παπούτσια και κανενός το αυτί να μην ιδρώνει; Υπάρχει περίπτωση κάποιος να αγνοεί επιδεικτικά τον Συνήγορο του Πολίτη και καμία εισαγγελική αρχή να μην νιώθει την ανάγκη να παρέμβει; Μάλλον μπορεί να συμβεί και δεν χρειάζεται να ψάξουμε πολύ για να την βρούμε, αφού το παράδειγμα το έχουμε κοντά μας, εδώ στην Καβάλα: είναι το Μουσείο Καπνού. Το Μουσείο Καπνού με δικαιολογία την ανύπαρκτη ταξινόμηση, την ανύπαρκτη αρχειοθέτηση, την ανύπαρκτη συντήρηση και την ανύπαρκτη ψηφιοποίηση αρνείται πεισματικά να επιτρέψει την πρόσβαση των ερευνητών στο πλούσιο αρχείο του. Τότε τι νόημα έχουν οι πολλές δηλώσεις του κ. Βύζικα για ένα πλούσιο και ανεκτίμητο αρχείο; Και αν δεν μπορεί να τα κάνει όλα αυτά, γιατί αρνείται δύο χρόνια τώρα την επιστημονική συνδρομή του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης;
Οφείλουμε, ωστόσο, να αναγνωρίσουμε τις εξαιρετικές ικανότητες του προέδρου του Γιάννη Βύζικα, ο οποίος παρά τις αντίξοες συνθήκες που προαναφέραμε, δείχνοντας ιδιαίτερο ζήλο και αυταπάρνηση κατάφερε να «αλιεύσει» από το αρχείο όλο εκείνο το υλικό που ήταν απαραίτητο για την συγγραφή του τρίτομου έργου του ΚΑΒΑΛΑ Η ΜΕΚΚΑ ΤΟΥ ΚΑΠΝΟΥ. Έργο το οποίο πρόκειται να παρουσιαστεί από τους προσκεκλημένους του σήμερα Σάββατο. Προφανώς, οι καλεσμένοι του γνωρίζοντας τα εμπόδια και τις δυσκολίες που χρειάστηκε να υπερπηδήσει ο κ. Βύζικας, δέχθηκαν να παρουσιάσουν το βιβλίο του, για να τιμήσουν την «προσπάθεια» του. Γιατί, απ’ όποια σκοπιά και να το δει κανείς, δεν είναι λίγο από τη μια να περιφρονεί τις παραινέσεις των ελεγκτικών μηχανισμών της Δικαιοσύνης και από την άλλη, σαν σύγχρονος «τυμβωρύχος», να ερευνά χιλιάδες ιστορικά ντοκουμέντα, για την μελέτη των οποίων έχει κλείσει τις πόρτες στους ερευνητές ιστορικούς!!!
Ίσως στο σημείο αυτό θα πρέπει να δώσουμε ορισμένες διευκρινίσεις για όσους δεν γνωρίζουν την υπόθεση, η οποία δεν είναι καθόλου καινούργια, αλλά μετράει ήδη κάποια χρόνια!!!
Η οδύσσεια της ιστορικής έρευνας
Το 2007 προτάθηκε από τον καθηγητή του ΑΠΘ κ. Γ. Μουρέλο στην κ. Γεωργία Μπακάλη να εκπονήσει την διδακτορική της διατριβή με θέμα «ΤΟ ΚΑΠΝΕΡΓΑΤΙΚΟ ΚΙΝΗΜΑ ΣΤΗΝ ΚΑΒΑΛΑ ΤΟΥ ΜΕΣΟΠΟΛΕΜΟΥ», με την σκέψη ότι στο Μουσείο Καπνού υπήρχε αρχειακό υλικό σημαντικό, στο οποίο είχε ξεναγηθεί δυο χρόνια νωρίτερα ο ίδιος από τον κ. Βύζικα, οπότε γνώριζε καλά τι υπάρχει, και περιμένει την ιστορική έρευνα για να αξιοποιηθεί. Μάλλον η κ. Μπακάλη δέχθηκε με ενθουσιασμό την πρόταση, η οποία θα συνέβαλε να αναδειχθεί μια σημαντική πτυχή της πρόσφατης ιστορίας της πόλη μας. Ωστόσο γρήγορα ο ενθουσιασμός της υποχώρησε, με ραγδαία πτωτικούς ρυθμούς, όταν αντελήφθη το τι εμπόδια ορθώνονταν μπροστά της…
Το πρώτο που έκανε ήταν να επικοινωνήσει με τον κ. Βύζικα για να τον ενημερώσει για τις προθέσεις της και το αντικείμενο της έρευνά της. Ενώ στην αρχή της δημιουργήθηκε η εντύπωση ότι θα έχει μια αρμονική συνεργασία, η οποία πέρα του ότι θα την βοηθούσε στο διδακτορικό της θα ήταν και μια ευκαιρία να αρχίσει η επιστημονική έρευνα στο Μουσείο Καπνού, πολύ σύντομα βρέθηκε μπροστά σε μια εχθρική συμπεριφορά – όπως καταγγέλλει - από τον κ. Βύζικα, όπου με διάφορα και ποικίλα προσχήματα, από το «Δεν υπάρχουν αρχεία τόσο σημαντικά» και φτάνοντας μέχρι δικαιολογίες του είδους, «Δεν μπορείτε να έχετε πρόσβαση επειδή είναι αταξινόμητο το αρχείο» δεν της επέτρεψε να υλοποιήσει τους στόχους που είχε θέσει με το έργο που ανέλαβε. Όλα αυτά την οδήγησαν στο συμπέρασμα ότι υπάρχει άρνηση παροχής στοιχείων.
Ευρισκόμενη μπροστά σε απουσία κάθε συνεννόησης και σε μια διάθεση αρνητική, η κ. Μπακάλη εγκατέλειψε ουσιαστικά για μεγάλο διάστημα την ιστορικής της έρευνας και άρχισε να αλληλογραφεί με κάθε εμπλεκόμενο φορέα που θα μπορούσε με την παρέμβασή του να επιβάλει την νομιμότητα. Ο σχετικός φάκελος με την αλληλογραφία περιλαμβάνει από αναφορές στο Διοικητικό Συμβούλιο του Μουσείο Καπνού, παρεμβάσεις στο Δημοτικό Συμβούλιο Καβάλας, συνολικά πέντε γνωμοδοτήσεις του Συνηγόρου του Πολίτη υπέρ του αιτήματος της κ. Μπακάλη και μια επιστολή διαμαρτυρίας πανεπιστημιακών στην οποία μεταξύ όλων των άλλων επισημαίνεται ότι: «….ο κ. Βύζικας να πάψει να συμπεριφέρεται ως ιδιοκτήτης του Μουσείου Καπνού και να δημοσιοποιήσει αναλυτικά το ευρετήριο των αρχείων που φυλάσσονται σε αυτό». Αυτή δεν είναι η μόνη αιχμή που υπάρχει στην εν λόγω επιστολή των πανεπιστημιακών καθηγητών Ιστορίας, υπάρχουν και άλλες τις οποίες θα παραθέσουμε στη συνέχεια.
Μπορεί ο καθένας να σκεφτεί ότι ο κ. Βύζικας εργάστηκε για να μαζευτεί αυτό το αρχείο, οπότε με ποιο δικαίωμα έρχεται ο κάθε ιστορικός και ζητάει πρόσβαση παραβλέποντας τις δυσκολίες που υπάρχουν στην διαχείριση ενός τόσο μεγάλου και σημαντικού αρχείου. Και σε αυτό θα μπορούσαμε να συμφωνήσουμε και εμείς, και το πράξαμε κατά το παρελθόν, ωστόσο δεν είναι έτσι απλά τα πράγματα… Όπως φαίνεται για τον κ. Βύζικα υπάρχει δυνατότητα πρόσβασης στο αρχείο, ενώ δεν αποκλείεται να ανταλλάσει τα στοιχεία που έχει με φορείς της Τουρκίας, προκειμένου να εμπλουτίσει ο καθένας το αρχείο του.
Η παρέμβαση του Συνηγόρου του Πολίτη
Από τις 25 Ιουνίου του 2009 έχει εκδοθεί η πέμπτη γνωμοδότηση του Συνηγόρου του Πολίτη, η οποία είναι πραγματικός κόλαφος για το πρόεδρο και την διοίκηση του Μουσείου Καπνού. Σημειώνεται σχετικά ότι «η άρνηση της χορήγησης των αιτηθέντων στηρίζεται πλέον σε γενικής τάξεως επιχειρήματα, αφού δεν αναφέρονται μόνο στον τρόπο αναπαραγωγής του υλικού, σύμφωνα με το αίτημα της κ. Μπακάλη, αλλά εισάγει μια απόλυτη απαγόρευση εν ονόματι των εγγενών περιορισμών στους οποίους υπόκεινται τα περισσότερα Ιδρύματα στην Ελλάδα»!!! Επίσης διαπιστώνει ότι η νομιμότητας της απόφασης του Δ.Σ. του Μουσείου Καπνού να απαγορεύσει την πρόσβαση έχει αμφισβητηθεί από μέλος της διοίκησης του Μουσείου!!! Το καλύτερο όμως είναι στο τέλος όπου σημειώνεται ότι είναι αντισυνταγματική η απαγόρευση της έρευνας (αρ. 16 1 Σ) καθώς η συνταγματική επιταγή προβλέπει ακώλυτη πρόσβαση στα αρχεία.
Παρά την ύπαρξη αυτής την γνωμοδότησης, μέχρι και σήμερα, κοντά δυο χρόνια μετά, δεν έχει εκδηλωθεί καμία εισαγγελική παρέμβαση για να γίνουν έργο τα αυτονόητα και συνταγματικά δικαιώματα ενός ερευνητή. Ο χρόνος δεν έδωσε τη λύση στο πρόβλημα, απεναντίας αύξησε τα ερωτήματα που υπάρχουν πίσω από την άρνηση για ελεύθερη και σύμφωνα με την ελληνική και ευρωπαϊκή νομοθεσία, πρόσβαση στα αρχεία. Ερωτήματα που πρώτοι είχαν θέσει στην καταγγελία τους, πριν από δυο επίσης χρόνια οι πανεπιστημιακοί:
- «Σχετίζονται ή όχι οι παραπάνω αυθαιρεσίες με το γεγονός ότι ο πρόεδρος του Μουσείου Καπνού έχει ήδη εκδώσει ένα βιβλίο για τους αγώνες των καπνεργατών και ετοιμάζει την έκδοση και δευτέρου βιβλίου;»
- «Με δεδομένη την άρνηση εξυπηρέτησης των ερευνητών, τι σημαίνει για την τύχη των αρχείων του Μουσείου η πρόσφατη σύσταση του Ινστιτούτου Κοινωνικών Κινημάτων και Ιστορίας Καπνού (αστική μη κερδοσκοπική εταιρία) με πρόεδρο τον ίδιο τον πρόεδρο του Μουσείου Καπνού κ. Βύζικα και γραμματέα υπάλληλο του Μουσείου;»
- «Τι ακριβώς υποδηλώνουν οι προνομιακές σχέσεις που τον τελευταίο καιρό, τόσο το Μουσείο Καπνού, όσο και το Ινστιτούτο Κοινωνικών Κινημάτων και Ιστορίας Καπνού καλλιεργούν με τουρκικούς φορείς, γεγονός που προβάλλεται εμφαντικά από τον τοπικό Τύπο, ενώ παράλληλα παρεμποδίζεται το έργο του ΑΠΘ;»
Αυτές τις ανησυχίες εξέφραζε μια πλειάδα καθηγητών ιστορίας που υπέγραφαν την καταγγελία, και παρά το χρόνο που κύλησε, πειστικές απαντήσεις δεν δόθηκαν, απεναντίας ανέκυψαν και άλλα ερωτήματα.
Ερωτήματα που ζητάνε απαντήσεις
Για παράδειγμα, ενώ το βιβλίο του κ. Βύζικα εκδόθηκε με την υποστήριξη μιας πλειάδας χορηγών, γιατί ζητάει επιπλέον οικονομική ενίσχυση – σχεδόν 2.500 ευρώ – για να γίνει η εκδήλωση παρουσίασής του; Τι έχει να αποκομίσει ο Δήμος Καβάλας; Αφού είναι ένας φορέας που η δράση του ενισχύεται από το δημοτικό ταμείο, δεν θα πρέπει να μας απαντήσει στο ερώτημα, πόσο κόστισε η εκτύπωση του βιβλίου και τι ποσό χορήγησε ο κάθε φορέας;
Επίσης, ο κ. Βύζικας με διάφορες δηλώσεις του στα τοπικά ΜΜΕ διαφημίζει τις σχέσεις συνεργασίας που αναπτύσσει με μια σειρά φορείς της Τουρκίας, ιδιωτικούς και δημόσιους, οι οποίοι έχουν ως αντικείμενο την ανάπτυξη της ιστορικής γνώσης και την αξιοποίηση των εκατέρωθεν αρχείων. Πώς είναι λοιπόν δυνατόν να προχωράει αυτή η συνεργασία με ένα αρχείο αταξινόμητο, που παραμένει μέσα σε πλαστικές σακούλες; Είναι αλήθεια ότι δεν υπάρχει πρωτόκολλο καταγραφής και αρχειοθέτης με αύξοντα αριθμό για κάθε αντικείμενο που έχει δωρηθεί στο Μουσείο Καπνού; Η απουσία αυτού του πρωτοκόλλου δεν παρεμποδίζει άραγε οποιαδήποτε έρευνα για τι το υπάρχει από τα δωρηθέντα αρχεία και τι τυχόν έχει κάνει «φτερά»; Αν όλα αυτά δεν είναι αρκετά για να παρέμβει η εισαγγελική αρχή και να επιβάλει την νομιμότητα, τι άλλο πρέπει να γίνει; Να μείνουν άδειοι φάκελοι ή να καταστραφεί μέρος του αρχείου από απουσία συντήρησης; Σε τελική ανάλυση αν το Μουσείο Καπνού δεν μπορεί να το διαχειριστεί , γιατί να μην περιέλθει στα Γενικά Αρχεία του Κράτους που είναι ο καθ’ ύλην αρμόδιος φορέας;
Η πανεπιστημιακή κοινότητα έκανε ό,τι μπορούσε καταδικάζοντας αυτή τη συμπεριφορά, σημειώνοντας ότι «Καταδικάζουμε απερίφραστα φαινόμενα σκοταδισμού αυτού του είδους που βάλλουν συνειδητά κατά της προαγωγής της επιστημονικής γνώσης στη χώρα μας». Και αν νομίζετε ότι όλα αυτά εκπορεύονται από μια δράκα «αρπακτικών» πανεπιστημιακών ερευνητών, στο σημείο αυτό να παραθέσουμε και το παράπονο μιας Καβαλιώτισσας αρχιτεκτόνισσας, ερευνήτριας της τοπικής αρχιτεκτονικής ιστορίας, της Σαπφώς Αγγελούδη, η οποία στο τέλος του βιβλίου της Η ΚΑΒΑΛΑ ΠΡΙΝ ΚΑΙ ΤΩΡΑ, σημειώνει με παράπονο ότι «παρά τις επανειλημμένες προσπάθειες όμως, το Μουσείο Καπνού της πόλης, αδικαιολόγητα παρέμεινε απρόσιτο».
Από πού προκύπτει ότι ο μόνος που μπορεί να έχει πρόσβαση σε αυτό το αρχείο και να το εκμεταλλεύεται είναι ο κ. Βύζικας, ο οποίος σε τελική ανάλυση δεν διαθέτει ούτε τις ελάχιστες ακαδημαϊκές γνώσεις για την στοιχειώδη διαχείριση του, αφού η πανεπιστημιακές του γνώσεις εξαντλούνται σε ένα πτυχίο κτηνιατρικής!!! Άραγε με ποια λογική αρνήθηκε και την πρόταση του Α.Π.Θ. σύμφωνα με την οποία θα μπορούσε να αποσταλεί ομάδα φοιτητών για να ταξινομήσουν και να ψηφιοποιήσουν το αρχείο, οπότε σε διάστημα λίγων μηνών θα είχε ολοκληρωθεί το έργο αυτό; Μήπως τελικά όλα αυτά δηλώνουν μια τάση οικειοποίησης του συνόλου των δωρεών των καβαλιωτών προς το Μουσείο Καπνού, από τον κ. Βύζικα; Τέλος, από πού ο κ. Βύζικας αντλεί εξουσία ώστε να απολαμβάνει ασυλίας, η οποία είναι σε βάρος της επιστημονικής έρευνας και της ανάδειξης του ιστορικού παρελθόντος της πόλης; Υπάρχει μήπως κάτι που θέλει να κρύψει ώστε να μην επιτρέπει την ενδελεχή και τεκμηριωμένη ιστορική έρευνα από τους ειδικούς;
Οι καλεσμένοι του στην βιβλιοπαρουσίαση του Σαββάτου, καταξιωμένοι και αναγνωρισμένοι πανεπιστημιακοί, με πλούσιο έργο και προσφορά, κατά πόσο εγκρίνουν αυτού τους είδους τις πρακτικές;
Πολλά τα ερωτήματα και νομίζουμε ότι ο κ. Βύζικας πέρα από τις πανηγυρικού περιεχομένου δηλώσεις, ας δώσει απαντήσεις σε όλα αυτά που του θέσαμε. Ανοίγουμε εκ νέου ένα διάλογο που έγινε και πριν δύο χρόνια, οποίος όμως δεν τελεσφόρησε τότε. Είναι κάτι που το οφείλουμε όλοι απέναντι στην ιστορική αλήθεια και στην ιστορία της πόλης μας!!!
