Αλήθειες κρυμμένες στη χρυσοκίτρινη ζελατίνα
Ή αλλιώς, πώς γίνεται μνημόσυνο με ξένα κόλλυβα…
Κάποιος γνωστός μου, πριν από μερικά χρόνια, μου μιλούσε συχνά για το πλούσιο φωτογραφικό υλικό που διέθετε, με σπάνιες φωτογραφίες των αρχών του προηγούμενου αιώνα. Ήταν φανατικός συλλέκτης και για το χόμπυ του αυτό ξόδευε αρκετά από τον μισθό του, ψάχνοντας σε παλαιοπωλεία, σε ιδιώτες, ακόμη και στην γειτονική Βουλγαρία (απ’ όπου αρκετοί συλλέκτες αλίευσαν έναντι αδρής αμοιβής σπάνιες φωτογραφίες της ευρύτερης περιοχής μας). Όπως μου έλεγε, καμάρωνε να το επιδεικνύει σε ανθρώπους που είχαν κάποιο ειδικό ερευνητικό ενδιαφέρον, ποτέ όμως δεν το έθεσε στη διάθεσή τους. Όπως έλεγε, «Αυτές οι φωτογραφίες είναι μόνο για μένα», προσωπική ιδιοκτησία που την απέκτησε με κόπο και οικονομικές θυσίες.
Η περίπτωση αυτού του συλλέκτη δεν είναι η μοναδική. Σε όλες τις περιοχές της Ελλάδας μπορεί να βρει κανείς ανάλογους συλλέκτες που κρατούν ζηλότυπα για τον εαυτό τους το πολύτιμο συλλεκτικό τους υλικό. Το επιδεικνύουν ιδιωτικώς, ωστόσο πολλοί απ’ αυτούς αρνούνται να το θέσουν στη διάθεση των ενδιαφερομένων (ερευνητών και μη), που θα μπορούσαν να το αξιοποιήσουν ως ντοκουμέντο για να φωτίσουν πτυχές του παρελθόντος. Πρόκειται για μια άγονη στάση, ανθρώπων που έχουν περιορισμένους ορίζοντες, μειωμένη ευαισθησία για την έρευνα και ενδεχομένως και κάποιο συμπλεγματικό σύνδρομο για τους επιστήμονες ερευνητές. Η συνηθισμένη δικαιολογία τους; «Δικό μου είναι το υλικό, ό,τι θέλω το κάνω»…
Τι συμβαίνει όμως αν κάποιος διαχειρίζεται με την παραπάνω ιδιοκτησιακή λογική τέτοιο υλικό, που ωστόσο δεν είναι προσωπική περιουσία αλλά δημόσιο αγαθό; Τι συμβαίνει όταν διαχειρίζεται ένα τέτοιο υλικό (που είναι μάλιστα πλουσιότατο, σπάνιο και πολύτιμο) και το αξιοποιεί για να αυτοεπιβεβαιωθεί όχι μόνο ως δραστήριος συλλέκτης αλλά και ως ερευνητής επιστήμονας; Σ’ αυτήν την περίπτωση, συγγράφει και μάλιστα εκδίδει τρίτομο έργο!!! Πρόκειται για την μοναδική στο πανελλήνιο περίπτωση του Γιάννη Βύζικα, ο οποίος πρόσφατα εξέδωσε το τρίτομο πολυτελέστατο έργο με τον συμβολικό (;) τίτλο: «Καβάλα, η Μέκκα του καπνού».
Ως γνωστό ο κ. Βύζικας είναι ο πρόεδρος του Μουσείου Καπνού Δήμου Καβάλας. Είναι αλήθεια ότι χάρις στις άοκνες προσπάθειές του το Μουσείο Καπνού ανδρώθηκε, εμπλουτίστηκε με πλούσια εκθέματα και απέκτησε και ένα πλουσιότατο αρχείο και μια επίσης σημαντική θεματική βιβλιοθήκη με σπάνια βιβλία σχετικά με τον καπνό και το καπνεργατικό κίνημα στην περιοχή, τα οποία βέβαια προήλθαν από πλήθος δωρεές, ανθρώπων που αγαπούν την Καβάλα. Με όλη αυτή την υποστήριξη δεκάδων δωρητών δικαιολογημένα έγινε στολίδι της πόλης το Μουσείο Καπνού και ο κ. Βύζικας με τη δραστηριότητά του αναβαθμίστηκε με το σπαθί του σε τοπικό παράγοντα με ισχυρότατες διασυνδέσεις και αναμφισβήτητο κύρος. Όσα δεν είχε καταφέρει ως πολιτικό και συνδικαλιστικό στέλεχος το πέτυχε μέσα από την ποικιλότροπη δραστηριότητά του στο Μουσείο Καπνού.
Τότε πού είναι το πρόβλημα; Στην απολύτως αντιδεοντολογική αλλά και παράνομη πρακτική που ακολουθεί εδώ και καιρό ο πρόεδρος του Μουσείου Καπνού για ιδιοτελείς σκοπούς. Ο κ. Βύζικας συλλέγει από τους Καβαλιώτες εδώ και χρόνια με ακάματη δραστηριότητα αρχειακό υλικό για ό,τι αφορά την καπνοπαραγωγή, καπνεργασία και το καπνεργατικό κίνημα. Έχει πείσει πάμπολλους καλοπροαίρετους συμπολίτες μας να προσφέρουν αυτό το υλικό στο Μουσείο Καπνού με την υπόσχεση ότι θα αξιοποιηθεί για να φωτιστεί η σημαντική εκείνη περίοδος που σφράγισε την ιστορία της πόλης. Ο κ. Βύζικας παραλαμβάνει αυτό το πολύτιμο υλικό από ιδιώτες και φορείς, και έκτοτε η τύχη του… αγνοείται! Ουδείς γνωρίζει αυτήν την στιγμή τι ακριβώς έχει συλλέξει, τι υπάρχει ακόμη, τι ενδεχομένως έχει χαθεί ή καταστραφεί… Η σημαντικότερη πτυχή της ιστορίας της Καβάλας βρίσκεται εγκαταλειμμένη στην απόλυτη διάθεση ενός ανθρώπου, ο οποίος την διαχειρίζεται απολύτως ανεξέλεγκτα! Δεν είναι τυχαίο ότι παραβιάζοντας κάθε δεοντολογία αλλά και το ίδιο το καταστατικό της λειτουργίας του Μουσείο Καπνού κρατά την πλούσια βιβλιοθήκη και το πρωτότυπο αρχειακό υλικό απρόσιτα από τους ερευνητές και όσους ενδιαφέρονται και το αξιοποιεί αποκλειστικά και μόνο… για τον εαυτό του!!!
Η καταγγελία
Είναι γνωστή στην πόλη μας η προ διετίας δημόσια καταγγελία-κόλαφος για τον πρόεδρο του Μουσείου Καπνού και τις παράνομες μεθόδους του, η οποία φέρει την υπογραφή 84 πανεπιστημιακών δασκάλων προερχομένων από δώδεκα ΑΕΙ της Ελλάδας και του εξωτερικού. Σημειωτέον ότι ο κ. Βύζικας περιφρονεί επιδεικτικά και τις γνωμοδοτήσεις του Συνήγορου του Πολίτη, που τον καλούν να πάψει να συμπεριφέρεται αυθαίρετα, καταλογίζοντας μάλιστα δόλο στις ενέργειές του. Σε όλα αυτά, ο πρόεδρος του Μουσείου Καπνού απαντά με το έωλο και κουτοπόνηρο επιχείρημα ότι αυτό το υλικό δεν μπορεί ακόμη να αξιοποιηθεί γιατί παραμένει (εδώ και χρόνια) αταξινόμητο. Ωστόσο, στον Β’ τόμο (σ. 35) του έργου του, όπου αναφέρεται στα στοιχεία που διαθέτει για τους καπνεμπόρους, επισημαίνει το εξής: «(…) επιφυλασσόμεθα να εμπλουτίσσουμε τις αναφορές μας άμα τη ολοκληρώσει της ταξινόμησης του συνόλου του αρχειακού υλικού του Μουσείου Καπνού Δήμου Καβάλας». Επομένως, συνάγεται ότι ένα μέρος του αρχείου έχει ήδη ταξινομηθεί!! Αλλά και από το αταξινόμητο αρχείο κανείς άλλος, παρά μόνο ο ίδιος, μπορεί να χρησιμοποιεί απροσχημάτιστα το υλικό για λογαριασμό του, ως προσωπική ιδιοκτησία και να το αξιοποιεί εκδίδοντας τρίτομο έργο!!!
Ακόμα όμως και όταν δημοσιεύει ένα μέρος από το πλούσιο φωτογραφικό και αρχειακό υλικό του Μουσείου, καταφέρνει να μην το κάνει προσιτό σε όσους θα ήθελαν να το αξιοποιήσουν: Το πλουσιότατο φωτογραφικό υλικό του τρίτομου έργου του δεν αναπαράγεται!!! Δεν είναι δυνατόν να αναπαραχθεί σε ψηφιακή μορφή, να φωτογραφηθεί ή να φωτοτυπηθεί με στοιχειώδη αξιοπιστία, σαν να επρόκειτο για την πεμπτουσία της επιστημονικής γνώσης που πρέπει να διαφυλαχθεί ως κόρη οφθαλμού… Ο λόγος; Έχει υποστεί μια ειδική επεξεργασία (μια τεχνική, την οποία μόνο εξαιρετικά εξειδικευμένα τυπογραφεία διαθέτουν), με ειδική επικάλυψη εκθαμβωτικά αστραφτερού χρυσοκίτρινου χρώματος, που δυσχεραίνει μέχρι ακύρωσης οποιαδήποτε προσπάθεια αναπαραγωγής του. Είναι λοιπόν τυχαίο που το τρίτομο αυτό έργο είναι πληθωρικά πλημμυρισμένο στο χρυσό, παρόλο που αποπνέει πομπώδη κακογουστιά και παρόλο που αχρηστεύονται από την εκτυφλωτικά εκθαμβωτική γυαλάδα πολλές φωτογραφίες; Ο κ. Βύζικας επιχείρησε να αξιοποιήσει το υλικό που έχει στα χέρια του για να μιλήσει για την «χρυσή εποχή» του καπνού και το μόνο που κατάφερε είναι να δημιουργήσει ένα επίχρυσο, εντυπωσιακό… εξάμβλωμα…
Τα έγγραφα και η τύχη τους
Κάτι ανάλογο συμβαίνει με τα αξιοσημείωτα, πρωτότυπα έγγραφα που παραθέτει ο κ. Βύζικας στο έργο του. Η βασική δεοντολογική αρχή λέει ότι ένα έγγραφο παρατίθεται πάντα με αναλυτικά, σαφή και επαρκή στοιχεία, ώστε να έχει τη δυνατότητα να προστρέξει σ’ αυτό ο αναγνώστης ή ο ερευνητής, αν χρειαστούν περισσότερες πληροφορίες ή ενδεχόμενη διασταύρωση, επαλήθευση κτλ. Όταν συγγράφει κανείς ένα έργο με ιστορικό υπόβαθρο (ανεξάρτητα αν είναι ακαδημαϊκός ερευνητής ή όχι), είναι αυτονόητος κανόνας η αρχή της απόλυτης διαφάνειας: κάθε πληροφορία και κάθε πηγή είναι ελέγξιμη και προσπελάσιμη. Διαφορετικά, ακυρώνεται η εγκυρότητά της. Στο έργο όμως του κ. Βύζικα σπάνια οι παραπομπές είναι επαρκείς, συνήθως είναι ελλειμματικές και συχνά ανύπαρκτες. Άρα το ιστορικό ντοκουμέντο παραμένει μετέωρο. Θυμίζοντας μας όλο και περισσότερο τους «ιστορικούς μετεωρισμούς» του «φίλου» της Καβάλας Αχμέτ Νταβούτογλου, όταν επιχειρεί να στηρίξει ιστορικά το νέο – οθωμανικό του εγχείρημα. Παίρνουμε λίγο από ιστορία, πασπαλίζουμε με αρκετή ασάφεια και φέρνουμε τα πράγματα εκεί που θέλουμε!!! Ένα ακόμη παράδειγμα βερμπαλισμού που, όπως φαίνεται, βρίσκει μιμητές στην ημεδαπή.Ας μείνουμε όμως λίγο παραπάνω στη διαχείριση του τυγχάνουν τα έγγραφα στα χέρια του κ. Βύζικα, για να καταλάβετε πού οδηγεί η επιστημονική του ανεπάρκεια. Πού, για παράδειγμα, θα παραπέμψει ο κ. Βύζικας κάποιον αναγνώστη –ας μην είναι ερευνητής– που παρακινημένος από μια χρυσοκίτρινη φωτογραφημένη πρώτη σελίδα ενός καταστατικού καβαλιώτικου καπνεργατικού σωματείου θέλει να δει ή να μελετήσει όλο το καταστατικό; Τι θα του πει ο κ. Βύζικας; Ότι «υπάρχει αυτό το καταστατικό αταξινόμητο στο αρχείο σε κάποιον φάκελο, αλλά δεν ξέρω πού ακριβώς είναι»; Ή μήπως θα του πει: «Εγώ είμαι ο κλειδοκράτορας του αρχείου, δεν μπορείς να το δεις εσύ», όπως αντιδρά μέχρι σήμερα με την ανοχή και συγκάλυψη των προϊσταμένων του;
Στο φανταχτερό λοιπόν έργο του κ. Βύζικα θα δείτε πλούσιο και ενδιαφέρον πληροφοριακό υλικό, που είναι όμως ανεπεξέργαστο και διεσπαρμένο, χωρίς την απαραίτητη συνοχή. Μ’ αυτό δεν θέλουμε σε καμιά περίπτωση να κατηγορήσουμε τον κ. Βύζικα ότι πλαστογραφεί. Καθώς όμως αποσιωπά, δυσχεραίνει ή αποκλείει τη δυνατότητα προσπέλασης στις ιστορικές του πηγές, καταργεί προκλητικά τον κανόνα της διαφάνειας. Εκτός αν λειτουργεί με τη λογική: «Οτιδήποτε παραθέτω είναι έγκυρο, γιατί εγώ σας το διαβεβαιώνω αυτό κατηγορηματικά», οπότε βρισκόμαστε μπροστά στο εξής πρωτόγνωρο φαινόμενο: ότι ανοίγει έτσι έναν νέο δρόμο στην ιστορική μεθοδολογία!
Να γιατί, ίσως να μην είναι υπερβολική η άποψή μου, ότι ο κ Βύζικας ως συγγραφέας-ιστορικός διεκδικεί πανελλήνια πρωτοτυπία… Το σίγουρο πάντως είναι ότι ως συλλέκτης και διαχειριστής δημόσιου αρχειακού υλικού ακολουθεί με απαρέγκλιτη προσήλωση τον κανόνα: «Δικό μου είναι το υλικό, ό,τι θέλω το κάνω»!!!
Τα ερωτήματα
Τα παραπάνω είναι πιστεύουμε μια απόπειρα κριτικής του τρίτομου έργου του κ. Βύζικα έτσι όπως το είδαμε με τις λίγες γνώσεις που έχουμε για το θέμα αλλά και με τον αναγκαίο ορθολογισμό να βλέπουμε τα αυτονόητα. Ενδεχομένως να κάνουμε λάθος, γι’ αυτό θα ήταν ευχής έργο ο κ. Βύζικας να μην μας απαντήσει με τον γνωστό ανερμάτιστο τρόπο του, αλλά να επιχειρήσει να δώσει μια σοβαρή και τεκμηριωμένη απάντηση , την οποία με πολύ χαρά θα φιλοξενήσουμε. Αν δεν μπορεί να το κάνει επειδή στερείται επιστημονικών γνώσεων, κτηνίατρος έχει σπουδάσει ο άνθρωπος, ας το αναθέσει σε κάποιον από τους πανεπιστημιακούς που κατά καιρούς διαφημίζει την συνεργασία μαζί τους. Είμαστε σίγουροι ότι κάποιος θα βρεθεί να τον στηρίξει. Εμείς εδώ είμαστε για να συμβάλουμε σε ένα δημόσιο διάλογο και γι’ αυτό θέλουμε και τις δικές του απόψεις.
Ωστόσο το μεγάλο πρόβλημα είναι η τύχη του αρχείου που φυλάσσεται στο Μουσείο Καπνού. Το αρχείο ανήκει στο Μουσείο Καπνού κατ’ επέκταση στο Δήμο Καβάλας, εκτός και αν δεν είναι έτσι και ζούσαμε στην πλάνη τόσο καιρό. Ο κ. Βύζικας σήμερα είναι πρόεδρος, αύριο θα είναι κάποιος άλλος, το μεγάλο πρόβλημα είναι η τύχη του αρχείου. Και η ευθύνη ανήκει στον εκάστοτε δήμαρχο Καβάλας να το διατηρήσει και να το συντηρήσει. Γι’ αυτό μας κάνει μεγάλη εντύπωση η ψυχραιμία – να μην πούμε αδιαφορία – με την οποία ο δήμαρχος Καβάλας Κωστής Σιμιτσής, που είναι ο θεσμικός φορέας που έχει υπό την εποπτεία και ευθύνη του το Μουσείο Καπνού, ανέχεται την συμπεριφορά του κ. Βύζικα, ο οποίος, όπως προαναφέραμε, έχει γραμμένη στα παλιά του τα παπούτσια, όχι μόνο τη νομιμότητα –έτσι όπως διατυπώνεται τόσο στις αποφάσεις του Συνήγορου του Πολίτη – όσο και στις επιστημονικές παρεμβάσεις – , έτσι όπως εκφράστηκαν στην καταγγελία των 84 πανεπιστημιακών – αλλά και τις ανησυχίες της κοινής γνώμης της Καβάλας για το τι μέλλει γενέσθαι. Απορούμε βέβαια και για τους καλόπιστους δωρητές από την πλευρά, των οποίων – ακόμη τουλάχιστον – δεν είδαμε καμία αντίδραση για τον τρόπο διαχείρισης των δωρεών τους.
Η ασυδοσία έχει τα όρια της, η κατάσταση έχει ξεφύγει και το διακύβευμα στην περίπτωση που περιγράφουμε είναι η ίδια η ιστορική αλήθεια για την ιστορία του καπνού στην Καβάλα.
Μέχρι πότε, αγαπητέ κ. Σιμιτσή, θα συνεχίζεται αυτή η αδιαφορία; Μέχρι πότε θα ανέχεστε την συμπεριφορά του συνεργάτη σας;
Για το τέλος κρατήσαμε δύο ερωτήματα τα οποία έθεσαν οι 84 πανεπιστημιακοί στην καταγγελία τους και τα οποία δεν έχουν τύχει απάντησης. Τα θυμίζουμε μήπως και ο κ. Σιμιτσής έχει κάτι να πει:
- Με δεδομένη την άρνηση εξυπηρέτησης των ερευνητών, τι σημαίνει για την τύχη των αρχείων του Μουσείου η πρόσφατη σύσταση του Ινστιτούτου Κοινωνικών Κινημάτων και Ιστορίας Καπνού (αστική μη κερδοσκοπική εταιρία) με πρόεδρο τον ίδιο τον πρόεδρο του Μουσείου Καπνού κ. Βύζικα και γραμματέα υπάλληλο του Μουσείου;»
- «Τι ακριβώς υποδηλώνουν οι προνομιακές σχέσεις που τον τελευταίο καιρό, τόσο το Μουσείο Καπνού, όσο και το Ινστιτούτο Κοινωνικών Κινημάτων και Ιστορίας Καπνού καλλιεργούν με τουρκικούς φορείς, γεγονός που προβάλλεται εμφαντικά από τον τοπικό Τύπο, ενώ παράλληλα παρεμποδίζεται το έργο του ΑΠΘ;»
