Πολιτισμός, τουρισμός κι εθνικισμός

Μερικές σκέψεις του Αργύρη Μπακιρτζή

 

 

Στίφη τουριστών, κυρίως από Βουλγαρία και Τουρκία, πλημμυρίζουν κάθε Σαββατοκύριακο αλλά και τις καθημερινές, την οδό Μ.Αλή στην Παναγία, ανηφορίζοντας προς το Κάστρο. Αναγκαστική στάση στη «Μουσική».Μερικοί διαβάζουν τις επεξηγηματικές πινακίδες, οι περισσότεροι όχι. Οι ξεναγοί λένε δυο λόγια και προσπερνούν. Η «Μουσική» καμιά φορά είναι ανοιχτή, συνήθως κλειστή. Κλειδιά έχει ο Δήμος, ο οποίος έχει και τη διαχείρισή της, και ο Σύλλογος των κατοίκων που έχει τα γραφεία του σε ένα δωμάτιο του μεντρεσσέ, του παλιού σχολείου του τζαμιού.  Ίσως και η Εφορεία Βυζαντινών Αρχαιοτήτων. Την προηγούμενη Κυριακή περνούσε μια μεγάλη ομάδα τουριστών από την Ανδριανούπολη. Η «Μουσική» ήταν ανοιχτή. Λέω στον Τούρκο ξεναγό, που μιλούσε ελληνικά, να μπουν μέσα να δουν το τζαμί και τη βυζαντινή εκκλησία που πάνω της κτίστηκε το τζαμί. Ο ξεναγός έκανε πως δεν κατάλαβε, τους πήρε κι έφυγε. Ενώ έφευγε του είπα αυστηρά ότι δεν κάνει καλά τη δουλειά του και εξήγησα, όσο μπορούσα, σε μερικούς  Ανδριανουπολίτες Τούρκους τί συνέβη. Σήμερα, οι επισκέπτες είναι πάρα πολλοί. Η «Μουσική» κλειστή.

 

Εδώ και 4-5 χρόνια  υπάρχει η σκέψη να γίνει το μνημείο  μικρό μουσείο της βυζαντινής Χριστούπολης, της χιλιόχρονης βυζαντινής πόλης που η ιστορία της σταματά με την κατάληψή της απ’ τους οθωμανούς το 1391. Υπολείμματα της βυζαντινής πόλης υπάρχουν λίγα. Μερικά τμήματα των τειχών, μερικά μαρμάρινα αρχιτεκτονικά μέλη ενσωματωμένα στο τείχος που κατασκεύασαν οι οθωμανοί όταν επανοίκησαν την πόλη στην 3^η 10ετία του 16^ου αι. και άλλα που μαζεύτηκαν όλα αυτά τα χρόνια κυρίως απ’ τις αυλές των σπιτιών της Παναγίας. Αλλού ήταν κομμάτια της περίφραξης, αλλού σκαλοπάτια, μερικά στην αυλή της εκκλησίας της Παναγίας κλπ.  Το πιο σημαντικό όμως εύρημα, - και από τα πιο σημαντικά στη Β. Ελλάδα των τελευταίων χρόνων λόγω της ιστορικής του σημασίας -,  είναι η παλαιοχριστιανική με βυζαντινές φάσεις εκκλησία, της Αγ. Παρασκευής κατά προφορική παράδοση, που βρέθηκε στα θεμέλια του τζαμιού. Η ανακάλυψή της ξεκίνησε από την ύπαρξη παλαιοχριστιανικού πεσσίσκου τέμπλου στη ΝΑ γωνία του τεμένους. Η βυζαντινή εκκλησία φαίνεται πως είχε μετατραπεί σε τζαμί μετά το 1391 και σωζόταν  μέχρι το 1900, οπότε κατεδαφίστηκε και κτίστηκε το κτήριο που βλέπουμε σήμερα. Γι’ αυτό και ο μιναρές κολλάει στη χριστιανική εκκλησία και όχι στο τζαμί, που κτίστηκε με διαφορετικό προσανατολισμό, προς τη Μέκκα. Η ανασκαφή της Αρχαιολογικής Υπηρεσίας έδωσε ποικίλα ευρήματα: κεραμική, κοσμήματα, ζωγραφική, αρχιτεκτονικά μέλη. Όλα αυτά τα μαρμάρινα αρχιτεκτονικά μέλη που βρέθηκαν διάσπαρτα στη συνοικία, μαζί με τα ευρήματα της ανασκαφής, όμως κυρίως η ίδια ανασκαφή, φθάνουν - συνοδευόμενα μάλιστα από σχέδια αναπαράστασης του βυζαντινού μνημείου και φωτογραφίες της ανασκαφής  αλλά και του βυζαντινού τείχους, όπου σώζεται-, για να γίνει ένα ωραίο, εντυπωσιακό και προσοδοφόρο μουσείο της βυζαντινής Χριστούπολης. Η ανασκαφή  αναδείχθηκε εξαιρετικά με τη κατασκευή από χάλυβα και άθραυστο γυαλί που έκανε η Εφορεία Βυζ. Αρχαιοτήτων, χωρίς όμως να ολοκληρώσει τον καλό φωτισμό του υπόγειου χώρου που προβλεπόταν απ’ τη μελέτη, 

Μερικοί κατηγορούν τον πρώην δήμαρχο κ. Εριφυλλίδη επειδή  ο Δήμος επί των ημερών του ανέδειξε τη «Μουσική» με  την αναστήλωσή της. Μερικοί παλαιότερα επιδίωκαν να γκρεμίσουν το ισλαμικό κτήριο για να γίνει  χώρος παρκαρίσματος. Προφανώς πρόκειται για ηλίθιους ή ανθρώπους που ίσως εξυπηρετούν αλλότρια συμφέροντα. Τί θα συνέβαινε αν  γκρεμίζαμε τη «Μουσική»; Τι θα λέγαν όλοι; Θα λέγαν ότι εκεί υπήρχε ένα μουσουλμανικό τζαμί που το γκρέμισαν οι Έλληνες. Και θα δικαιώνονταν μερικοί ξένοι ιστορικοί που λένε ότι η ιστορία της Καβάλας αρχίζει με τους Τούρκους (Θα ενίσχυε την ανθελληνική προπαγάνδα και την τουρκόφιλη πολιτική των δυτικών κυβερνήσεων). Τι λένε τώρα όλοι ή τί δε θέλουν να λένε μερικοί, όπως ο ξεναγός που ανέφερα στην αρχή; Προφανώς την ιστορική αλήθεια: ότι στη θέση του τζαμιού υπήρχε μια χριστιανική εκκλησία, που μετατράπηκε σε τζαμί με την οθωμανική κατάκτηση και που μάλιστα διατηρήθηκε μέχρι το 1900 και σώζεται σήμερα κάτω απ’ το τζαμί.

 

Αυτό το μουσειάκι μπορεί να καταλάβει μόνο τους περιμετρικούς τοίχους του εσωτερικού του τζαμιού και ο υπόλοιπος χώρος να μείνει ελεύθερος, αφενός για να φαίνεται η ανασκαφή, - σωστά όμως φωτισμένη -, αλλά και για να συνεχίζουν να γίνονται οι ωραίες εκδηλώσεις που συχνά οργανώνει ο Δήμος αλλά και άλλοι φορείς μέσα στο κτήριο: συναυλίες, θεατρικές παραστάσεις, παρουσιάσεις βιβλίων, διαλέξεις και άλλα πολλά. Όπου και να πας στην Ευρώπη αλλά και στην Τουρκία καλοπληρώνεις για να δεις τους αρχαιολογικούς χώρους. Δε θα μπορούσε σ’ αυτό το μουσειάκι, που θα είναι κυριολεκτικά ένα κόσμημα (τζαμί αναστηλωμένο υποδειγματικά, ανασκαφή, έκθεση), να μπει εισιτήριο ενός ή δυο ευρώ και να πουλιέται κι ένα βιβλιαράκι με όλα τα στοιχεία του κτηρίου, της ανασκαφής κλπ.; Αυτό τί σημαίνει, υπολογίζοντας τον αριθμό των τουριστών που επισκέπτονται το Κάστρο; 50.000 € στην πρώτη περίπτωση, 100.000 € στη δεύτερη. Νομίζω ότι δυο ευρώ είναι καλύτερα γιατί με ένα υποτιμάς την προσφορά σου. Πιστεύει κανείς ότι δε θα το έδιναν οι περισσότεροι επισκέπτες; Άσε τον ντόρο που θα γινόταν, τη διαφήμιση, την αύξηση του τουρισμού, τις εφημερίδες, τα περιοδικά και εδώ και στο εξωτερικό. Ακόμη, τόσα δωμάτια μένουν αχρησιμοποίητα στον μεντρεσσέ. Πού είναι ένα μικρό βιβλιοπωλείο με κάρτες και βιβλία για την Καβάλα; Πού είναι ένας ξενώνας καλλιτεχνών που μετά τη φιλοξενία να αφήνουν ένα ή δυο έργα τους στο Δήμο; Πού; Πού;  Παράλληλα η «Μουσική» θα ήταν συνέχεια ανοιχτή, πρωί και βράδυ, αφού τα έσοδα θα μπορούσαν να συντηρήσουν εύκολα δυο υπαλλήλους και να περισσεύουν λεφτά για καθαριότητα, συντήρηση και οργάνωση εκδηλώσεων, που με τη σειρά τους θα μπορούσαν να αποφέρουν άλλα έσοδα.

 

Γιατί λοιπόν δε γίνεται τίποτα; Πέρασαν πέντε χρόνια που θα μπορούσε να είχε γίνει. Χάθηκαν 500.000 € άντε 400, άντε 300, άντε 200.000 €.  Και είναι μόνο τα λεφτά που μετράνε; Θέλουν δηλαδή να λένε στους τουρίστες πως μόνο οι οθωμανοί  υπήρχαν στην Καβάλα; Ξέρω από πρώτο χέρι ότι ο αντιδήμαρχος Τεχνικών Υπηρεσιών προσπάθησε επανειλημμένα γι’ αυτήν την υπόθεση. Βλέπουμε, όμως, ότι δε γίνεται τίποτα. Ποιός πρέπει να επέμβει; Κι αν είναι λάθος η πρόταση, ας το ανακοινώσουν. Το να ασχολούμαστε μόνο με μεγάλα έργα πολλών εκατομμυρίων, με το αν θα μπει π.χ. ασανσέρ στο τείχος, μια ιδέα που πάρα πολύ δύσκολα θα εγκριθεί απ’ το Υπουργείο Πολιτισμού,  και να αφήνουμε έργα ελάχιστου κόστους και τέτοιας σημασίας, σημαίνει κάτι που μπορεί και σε υποψίες ακόμη να σε βάλει. Μήπως δεν θέλουμε να στενοχωρούμε κάποιους ξεναγούς σαν τον παραπάνω ή τα παλικάρια που κατηγορούν τον κ. Εριφυλλίδη; Όλοι αυτοί πρέπει να ξέρουν ότι η αλήθεια δεν κάνει κακό και ότι όταν λες και ενεργείς χωρίς να ξέρεις, μόνο κακό θα κάνεις στον τόπο σου. «Τί να τους κάνει ένας τόπος τους εχθρούς, όταν έχει τέτοιους υπερασπιστές».

 

Δειλά - δειλά, η βυζαντινή Χριστούπολη αρχίζει να παίρνει μορφή. Πάνω στην Ανθεμίου, 100μ. περίπου παρακάτω απ’ τη «Μουσική», υπάρχει ένα ακόμη τζαμί, ο θόλος του οποίου κόπηκε το 1926, όταν  μετασκευάστηκε σε κατοικία, και δίπλα  του ένας μεντρεσσές. Να σημειωθεί ότι το τέμενος, που αρχικά  στέγασε το αθλητικό σωματείο «Κεραυνός», είναι διώροφο και έχει τεράστια αυλή. Ο εντοπισμός ενός μαρμάρινου κοσμήτη, μεσοβυζαντινών χρόνων, σε διπλανό οικόπεδο, στηρίζει την προφορική παράδοση για την ύπαρξη ναού της Αγίας Αικατερίνης κάτω απ’ το τζαμί. Η ανεύρεση μάλιστα ενός τεράστιου αμφικίονα παραθύρου κόγχης παλαιοχριστιανικού ναού στα μπάζα  κάτω απ’ το παράλιο τείχος, σ’ αυτό το ύψος της  Ανθεμίου, μαρτυρεί πως η  εκκλησία εκτός από πολύ παλιά, ήταν πιθανόν και τεραστίων διαστάσεων. Κι όπως είναι πολύ συνηθισμένο, εκκλησίες και τζαμιά κτίζονταν πάνω σε παλιότερους ναούς. Ο Δήμος πριν από έξι χρόνια υποσχέθηκε ν’ αγοράσει από τις αδελφές Καραγιάννη τον μισό μεντρεσσέ για να μην πουληθεί σε κάποιον εργολάβο ή ιδιώτη που θα πάσχιζε βέβαια να τον ανοικοδομήσει. Μετά, σταδιακά, θα μπορούσε να αποκτήσει και τον υπόλοιπο μεντρεσσέ και το τζαμί. Λεφτά τότε υπήρχαν, μετά λείψανε. Κι ο μεντρεσές κι οι αδελφές ακόμη περιμένουν. Κι ο ναός της Αγίας Αικατερίνης.